Uit het blad
Op de pagina Uit het blad verschijnt een selectie interviews en artikelen die van origine verschenen zijn in het papieren tijdschrift Vooys. Zo vind je hier bijvoorbeeld artikelen uit de rubriek In de Kast, waarin wetenschappers pleiten voor een herlezing van bepaalde literaire werken, en uit de rubriek Verstand van Zaken, waarin deskundigen in essayistische vorm reflecteren op de stand van zaken in de hedendaagse literatuur, het boekenvak of de wetenschap. Ook wetenschappelijke essays of recensies van secundaire literatuur passeren de revue. De stukken zijn te downloaden als PDF.
‘Spreekrecht als fluïde genre tussen strikte genres’ Mogelijke effecten op rechtsgevoelens
Het recent uitg
ebreide spreekrecht in Nederland stelt slachtoffers en nabestaanden in staat om in de rechtszaal hun stem te laten horen, nog voordat een oordeel is geveld. In dit artikel onderzoeken hoogleraar Literatuur, Cultuur en Recht Frans-Willem Korsten en neerlandica Sterre Schols welke ‘genres’ het spreekrecht mogelijk zou kunnen aannemen, wanneer we het lezen vanuit een cultuurwetenschappelijk perspectief. Daarbij wordt ook de vraag opgeroepen wat het (gevoelsmatig) effect van zulk spreken zou kunnen zijn op zowel de professionele betrokkenen als op het bredere publiek. Hiervoor hanteren Korsten en Schols het begrip ‘Rechtsgefühl’ van de rechtsfilosoof Rudolf von Jhering. Het blijkt een vruchtbaar concept voor de casus die Korsten en Schols onder de loep nemen: de strafzaak rondom de moord op Peter R. de Vries en de veelbesproken, emotionele toespraak van zijn zoon, Royce de Vries, op 7 juni 2022. Terwijl de verschillende ‘genres’ van spreken in de rechtbank normaliter scherp begrensd zijn, zien we hier juist een bijzonder fluïde genre ontstaan, met verschillende affectieve configuraties.
‘Leren de wereld te lezen’ Op weg naar een intermediale literatuurdidactiek
Door toenemende mediatisering van het literaire bedrijf, wordt er binnen de neerlandistiek en literatuurwetenschappen steeds meer onderzoek gedaan naar de positie en verschijningsvormen van de schrijver te midden van een complex medialandschap. Volgens promovenda en docent Nederlands Eline Peeters en hoogleraar onderwijs en cultuur Sander Bax biedt dit een bijzonder, en tot op heden nog grotendeels onontgonnen potentieel voor het literatuurcurriculum van het voortgezet onderwijs. Binnen het nwo- onderzoeksproject ‘Leren de wereld te lezen’ onderzoeken zij mogelijkheden voor een intermediale literatuurdidactiek die leerlingen leert om diep te lezen en zich op kritische en verantwoorde wijze te verhouden tot het medialandschap van vandaag de dag. In dit artikel presenteren zij hun eerste ideeën en bespreken zij aan de hand van het intermediale schrijverschap van Ilja Leonard Pfeijffer welke inzichten over literatuur, schrijverschap en intermedialiteit in de te ontwikkelen didactiek centraal kunnen staan.
“De nuance van Conscience” Recensie van Het slechte geweten van Vlaanderen, Nationalisme, racisme en kolonialisme in de tijd van Hendrik Conscience.
Oud-hoofdredacteur Guus van der Peet bespreekt Het slechte geweten van Vlaanderen. Nationalisme, racisme en kolonialisme in de tijd van Hendrik Conscience (2022) van Kevin Absilis.
‘Uitgekristalliseerd en vloeibaar’ De verbeelding van religie in beeldverhalen
Hoogleraar godsdienstsociologie Kees de Groot bestudeert beeldromans en beeldverhalen die expliciet of minder expliciet het thema ‘religie’ behandelen. In dit artikel analyseert hij de beeldverhalen Kuifje in Tibet (1960) van Hergé en Habibi (2011) van Craig Thompson. De Groot onderzoekt welke elementen uit religie en spiritualiteit bijdragen aan het religieuze karakter van deze verhalen. Hij laat zien dat Habibi, meer dan Kuifje in Tibet, en in overeenstemming met laatmoderne tendensen, een fluïde voorstelling van religie vertoont: grenzen tussen religie, mystiek, esoterie en occult vervagen.
Waar Kuifje in Tibet een traditioneel beeld van de boeddhistische ‘ander’ presenteert vanuit een katholiek perspectief, zorgt een mengsel van spirituele, historische en geografische elementen in taal en beeld in Habibi voor een deconstructie van de stereotypische ‘ander’.
Lees het hele artikel (pdf)‘Een literair schelpenkabinet’ Philibert van Borselens Strande (1611)
In de rubriek ‘In de Kast’ bepleiten uiteenlopende figuren uit de wereld der letteren waarom een bepaalde auteur of tekst opnieuw de volle aandacht verdient. Ditmaal werpt universitair docent Nederlandse letterkunde Marrigje Paijmans een blik op het leerdicht Strande (1611) van de Zeeuwse dichter Philibert van Borselen (c. 1575-1627). Geïntrigeerd door het rijke schelpenkabinet van zijn zwager, stelde Van Borselen dit ‘literaire schelpenkabinet’ samen. Paijmans volgt de zeewiervormige gedachtegang van Van Borselen en komt zo langs schelpdieren als de pareloester, de purperschelp en de nautilus en hun uiteenlopende culturele iconografieën. Paijmans toont ons bovendien de hedendaagse relevantie van dit vroegmoderne leerdicht: in Van Borselens beschrijvingen van de schelpenroof in Zuidoost-Azië klinkt een scherpe kritiek door op de gewelddadige koloniale extractie van de natuurlijke omgeving.
Lees het hele artikel (pdf)
‘Ik hoop politieke verbeelding in mensen wakker te maken’ Interview met Hannah van Binsbergen
Fotograaf: Sanja Marušić
Hannah van Binsbergen (1993) studeerde Filosofie aan de Universiteit van Amsterdam. Op haar drieëntwintigste debuteerde ze met de poëziebundel Kwaad gesternte, die met de VSB Poëzieprijs werd bekroond. Van Binsbergen was de eerste debutant die deze prestigieuze prijs ontving. Ook kreeg ze de Herman de Coninckprijs voor het beste debuut. In 2017 maakte ze het hoorspel Nika over het leven van de Russische dichteres Nika Toerbina. Als vervolg hierop publiceerde Van Binsbergen Mijn leven is een schetsblad met daarin werk van haarzelf en vertalingen van Nika Toerbina’s gedichten. In 2020 verscheen haar eerste roman: Harpie, over een ongelukkige vrouw die in contact staat met de duivel. Van Binsbergens recentste werk is Kokanje, een dichtbundel die in 2022 verscheen. In een gezellig café in Amsterdam praatten we over visioenen, marxisme en de eisen voor een betere toekomst.
Lees het hele artikel (pdf)‘Laet de zuivre trouw en liefde van Beleid nooit slippen uit uw oogen’ Allegorieën en engagement in Het feestvierend Leyden (1774)
Het Leidens ontzet is zonder twijfel de grootste en belangrijkste viering van Leiden. In 1774 werd het tweehonderd-jarig jubileum bij het Leidse dichtgenootschap Kunst Wordt Door Arbeid Verkreegen gevierd met een bijzonder zinnespel van de hand van Cornelis van Hoogeveen (1740-1792): Het feestvierend Leyden. In dit artikel legt Neerlandica Evi Dijcks de politieke moraal bloot die onder het ogenschijnlijk simpele verhaal van Het feestvierend Leyden schuilgaat. Aan de hand van een op de Bijbelse hermeneutiek gebaseerde analysemethode legt ze verschillende betekenislagen in het toneelstuk bloot en laat ze zien dat het spel een strategische zet is geweest vanuit KWDAV om zich te verzekeren van een gunstige positie binnen Leiden.
‘Van Dido tot Penelope’. Creolisering van de klassieken bij Elisabeth Eybers
In dit artikel onderzoekt professor Afrikaans en Nederlands aan de North West University Hein Viljoen hoe dichteres Elisabeth Eybers de grote klassieke reisteksten, de Odyssee en de Aeneis, haar poëzie creoliseert. Hij laat aan de hand van de gedichten ‘Dido se afskeid’, ‘Circe’, ‘Amasone’ en ‘Besluit’ zien hoe teksten via creolisatie netwerken aangaan van begrip en een principe van deconstructie en communitas. Kenmerken die hij signaleert zijn vermenging, lokalisatie, aanpassing en dialogisering. Viljoens analyses laten zien hoe Eybers zich klassieke thema’s eigen maakt en de klassieke werken in haar poëzie inpast. Ze creëert op die manier aangrijpende beelden van verlangen en liefde, die tegelijkertijd kritisch zijn op mannelijke hegemonie.
‘Je leert veel en toch sta je met lege handen’ Interview met Maarten van der Graaff
Maarten van der Graaff (1987) debuteerde in 2013 met de poëziebundel Vluchtautoge- dichten. Deze bundel werd met de C. Buddingh’-prijs bekroond. Voor de bundel die hierop volgde, Dood werk (2015), ontving Van der Graaff de J.C. Bloem-poëzieprijs. In 2017 verscheen zijn eerste roman Wormen en engelen en in 2020 zijn bundel Ne- derland in stukken (2020). Op moment van schrijven is Van der Graaff bezig met zijn tweede roman. Van 2010 tot 2011 was Van der Graaff ook eindredacteur bij Vooys. Toen wij hem benaderden voor een interview ging hij daar dan ook met veel enthousias- me op in. Vanuit zijn schrijfresidentie in Krakau stond hij ons via het scherm te woord over schrijven, zoeken en vooruit durven kijken.
De paradox van zelf en ander. De wisselwerking tussen de Opstand en de katholieke identiteit in drie contrareformatorische refreinen
In dit artikel onderzoekt neerlandicus Amber Souleymane de identiteitsvorming van een vroegmoderne katholieke dichter. De vraag hoe de dichter zich daarbij tot de Opstand verhoudt staat centraal. Aan de hand van drie in handschrift verzamelde refreinen laat ze zien hoe de identiteit van het katholieke ‘zelf’ tot stand komt bij een uiteenzetting van de geuzen als ‘de ander’. Souleymane beargumenteert dat deze verhouding tussen zelf en ander niet uitsluitend vijandig, maar complexer is dan in het verleden is betoogd: hoewel de dichter zich hoofdzakelijk lijkt af te zetten tegen de geuzen, pleit hij ook voor het herstel van de eendracht.
Literatuuronderwijs als bijvangst? Wat we kunnen leren van hoe achttiende-eeuwse leerboeken literaire vaardigheden trainen
In het huidige middelbare schoolcurriculum is literatuur een afgebakend onderdeel van het vak Nederlands. Leerlingen lezen een vooraf bepaald aantal romans die als literair worden beschouwd en moeten daar op het einde van hun schoolcarrière op kunnen reflecteren. Neerlandicus Feike Dietz laat zien dat deze leeslijst een relatief recent fenomeen is. In de achttiende eeuw was de scheiding tussen leren en lezen veel vager. Onder invloed van de Verlichting werd een nieuw soort schoolboek ontwikkeld, waarin bijvoorbeeld aardrijkskundige of historische kennis op een fictionele manier werd gepresenteerd. Zo ving de scholier enerzijds inhoudelijke kennis op, en schaafde hij tegelijkertijd zijn literaire competenties bij. Aan de hand van enkele casussen laat Dietz zien hoe deze integratie van feit en fictie werkte, en hoe het moderne literatuuronderwijs iets kan leren van de achttiende eeuw.
De schoonheid van een ramp. De culturele verbeelding van de watersnood van 1799
Hoogleraar Nederlandse literatuur- en cultuurgeschiedenis Lotte Jensen stelt in haar artikel dat men via de kunsten een vorm van vermaak aan rampen kan ervaren. De vraag welke rol de esthetiek speelt bij rampverwerking neemt ze daarbij als uitgangspunt. Met de watersnood van 1799 als casus geeft ze aan de hand van inzichten uit disaster studies een antwoord op die vraag. Zo verklaart ze dat kunstenaars gebruik maakten van allerlei stijlmiddelen om de emotionele impact van hun werk te vergroten. Ook werd muziek ingezet om empathie op te wekken bij het publiek.
‘De vogels zingen en de zon schijnt’ C.R. 133 als campy dystopie
In de rubriek ‘In de kast’ bepleiten uiteenlopende figuren uit de wereld der letteren waarom een bepaalde tekst of auteur de volle aandacht verdient. Ditmaal werpt neerlandica Claudia Zeller haar licht op C.R. 133. Een toekomstroman (1926) van Maurits Dekker. Zeller laat zien hoe de roman een middenweg vindt tussen het serieuze enerzijds en het overdrevene, haast absurde, anderzijds. Ze bepleit dat C.R. 133 dan ook een voorbeeld van een campy dystopie is, die juist met al haar overdaad de moeite waard is om uit de kast te trekken.
De mens corrigeert de wetten van God. Gotieke grensoverschrijdingen van waarheid en werkelijkheid in Albert Helmans ‘De stille plantage’
Letterkundige Selma Visscher neemt in dit artikel de conflicterende moderniteitsidealen in Albert Helmans roman ‘De stille plantage’ (1931) onder de loep. Vanuit een gotiek interpretatiekader herleest ze deze canonieke (post)koloniale roman over een mislukte plantage in ‘de West’. Leidend in haar analyse is de vraag wat waarheid is, en wat werkelijkheid. Romantische en humanistische ideeën staan niet lijnrecht tegenover kapitalistisch en koloniaal gedachtegoed, maar lopen in elkaar over. De angst en het geweld als gevolg van gotieke grensoverschrijdingen kunnen gelezen worden als een kritiek op de Surinaamse koloniale maatschappij.
‘From here it all looked fixed and strange’ Afstand en passiviteit in het Antropoceen: een analyse van twee klimaatveranderingromans
Letterkundige en filosoof Zaza de Ridder brengt in dit artikel twee klimaatveranderingromans aan het licht: Flight Behaviour (2012) van Barbara Kingsolver en 10:04 (2014) van Ben Lerner. Aan de hand van de chronotoop, een concept ontwikkeld door Mikhail Bakhtin, onderzoekt ze de rol die ruimte in beide romans speelt. Daarbij richt ze zich op lokale tekenen van klimaatveranderingen die door de personages waargenomen worden. Ze betoogt dat hoewel de personages klimaatverandering op lokale schaal observeren, ze hier dusdanig afstand van kunnen bewaren dat er een gebrek aan actie blijft. Zodoende stellen beide romans de metamorfose van de wereld door klimaatverandering voor als een ongrijpbaar fenomeen en wordt een onproductieve, passieve manier van denken onderschreven.
‘Wat zyn toch onze Nederlandsche meisjens, over ’t geheel?’ Onderzoek naar feminisme in de eind-achttiende-eeuwse Nederlanden aan de hand van ‘Het revolutionaire huishouden’ van Lieve van Ollefen (1798)
Door Emma Haché
Letterkundige Emma Haché onderzoekt aan de hand van het toneelstuk Het revolutionaire huishouden (1798) van Lieve van Ollefen het feministische debat in de achttiende eeuw in de Nederlanden. Zowel verscheidene revoluties als het opkomende idee van de gescheiden sferen vormden eind achttiende eeuw de basis voor feministisch verzet. Terwijl in omringende landen Olympe de Gouges en Mary Wollstonecraft in de pen klommen om zich te verzetten tegen sociale ongelijkheid en mannelijke dominantie, bleef het in de Nederlanden opvallend stil. Terwijl ook hier een woelig politiek schouwtoneel aan de gang was met de Patriottenopstand en de Bataafse Revolutie. Haché herkent in Van Ollefens radicaal feministische werk met patriarchale trekjes precies de ambiguïteit van waaruit ze de politieke en sociale spanningen in de Nederlanden kan duiden.
Stijlbreuk – Emma van Hooff
‘Maar de tekenaar heeft er een olifant van gemaakt’ Interview met Edward van de Vendel
Door Jacoline Maes & Guus van der Peet
Met veelzeggende titels 
als Stem op de okapi (2015), De jongen die met de dieren schaatste (2018) en Wij zijn tijgers! (2016) is het dierenrijk goed vertegenwoordigd in het oeuvre van Edward van de Vendel. Sinds de auteur in 1996 debuteerde heeft hij in totaal meer dan zestig prentenboeken, romans, informatieve boeken en dichtbundels geschreven voor kinderen en jongvolwassenen – waarbij ook de tekenaar een belangrijke rol toebedeeld krijgt. Daarnaast vertaalde hij een groot aantal kinderboeken uit onder andere het Engels, Frans en Noors. Voor zijn werk werd hij bekroond met de Gouden Lijst, de Anna Blaman Prijs en de Woutertje Pieterse Prijs. Het prentenboek Vosje (2018) werd vorig jaar – toepasselijk – genomineerd voor de Boekenleeuw. Twee van onze redacteurs gingen digitaal in gesprek met Van de Vendel. Zij praatten over de rol van dieren in zijn boeken, de manier waarop deze kunnen aanzetten tot empathie en hoe kunst invloed kan hebben op de samenleving.
Onvoorspelbare vormen van “wij”. Julio Cortázar en de zoöpoëtische verbeelding
Door Kári Driscoll (vertaald door Roos Brands)
In dit artikel analyseert letterkundige Kári Driscoll het korte verhaal ‘Axolotl’ van Julio Cortázar vanuit het perspectief van animal studies, specifiek het veld van de zoöpoëtica. Na een korte definitie van dit veld dat zich begeeft op het kruispunt tussen filosofie en literatuur volgt een zoöpoëtische lezing. Deze legt zich toe op de versmelting van taal en materie in de totstandkoming van relationele betekenissen van mensen en andere dieren, specifiek de axolotl. Via deze vorm van analyse en leeswijze komt de focus op het verband tussen betekenis en materie te liggen en worden schrijver en axolotl co-auteurs in de totstandkoming van zowel tekst als daarbuiten liggende werkelijkheid. Dit draagt een kanteling van het antropocentrisch wereldbeeld in zich mee.
Lees het hele artikel (pdf)
Tegen satire. Mythes over humor en spot
Door Ivo Nieuwenhuis
Binnen de academische bestudering van humor bestaat een hardnekkig beeld van de satiricus als onafhankelijke geest die in staat is het heersende discours te ondermijnen. In dit artikel geeft Ivo Nieuwenhuis, die zes jaar geleden promoveerde op laster, spot en ironie in de laat-achttiende-eeuwse Republiek, een alternatieve kijk op satire. Na een korte uitweiding over de huidige stand van zaken in het vakgebied, ontkracht hij drie vastgeroeste mythes over deze vorm van humor, die lang niet altijd zo onafhankelijk en ambivalent is als zijn verdedigers willen doen geloven.
Niet naar school, maar wel in de boeken. Status quaestionis van hiphopstudies wereldwijd en in Nederland
Door Aafje de Roest
Ondanks de immense populariteit van hiphop – zowel in binnen- als buitenland – staat de academische bestudering ervan nog in haar kinderschoenen. Ook binnen de Nederlandse literatuurwetenschap is de Nederlandse hiphop een nog amper verkend onderzoeksgebied. In dit artikel wil Aafje de Roest een voorzet geven voor een bredere bestudering, in het veld dat zij de ‘Nederhopstudies’ noemt. Ze begint haar historisch overzicht in de jaren tachtig, toen hiphop zijn intrede deed binnen de Amerikaanse academie, en analyseert hoe de discipline ook in Nederland langzaamaan voet aan de grond kreeg. De Roest, die zich in haar promotieonderzoek richt op het gebruik van hiphop als cultuuruiting onder Nederlandse jongeren, constateert een groot potentieel voor meer onderzoek.
Stijlbreuk – Jelko Arts
Door de vertraging van de verzending van Vooys 38.1 moeten jullie helaas nog even wachten op het nieuwe themanummer. Daarom geven we jullie alvast een klein voorproefje op ‘Populaire Cultuur’ met de stijlbreuk van Jelko Arts.
‘Soms wordt er op een buitenstaander gewacht’ Interview met Annelies Verbeke
Door Alie Lassche & Sophie Mulder
Er zijn maar weinig auteurs wier debuut zo’n overweldigend succes was in zowel binnen- als buitenland, als dat van de Vlaamse auteur Annelies Verbeke. Uitgeverij De Geus bracht in 2003 haar eerste roman Slaap! uit, een boek dat niet alleen bekroond werd met diverse prijzen en nominaties, maar ook in meer dan tweeëntwintig landen verscheen. Na Kaas (Willem Elsschot) is Slaap! het meest vertaalde werk in de Vlaamse letteren. Met haar derde roman Vissen redden (2009) won Verbeke de Prijs voor de Letteren van de Provincie Oost-Vlaanderen en met Dertig dagen (2015), haar vierde roman, won ze de lezersprijs van het nrc Handelsblad, de Opzij Literatuurprijs en de F. Bordewijkprijs. Naast het schrijven van romans koestert Verbeke een grote liefde voor het korte verhaal, wat zich tot nu toe heeft vertaald in het verschijnen van drie verhalen- bundels: Groener gras (2007), Veronderstellingen (2012) en Halleluja (2017). Daarnaast schrijft Verbeke theaterteksten en essays. In juni 2018 werd ze als Vrije Schrijver aangesteld aan de Vrije Universiteit te Amsterdam voor de duur van een jaar, rondom het thema ‘Connected World’. Daar, op de campus in Amsterdam-Zuid, ontmoeten we haar en gaan we in gesprek over goedheid, buitenstaanders en ‘ware globalisering’.
Digitale deemstering. Auteursrecht en de digitalisering van boeken in Nederland en Vlaanderen
Door Thomas Crombez
Digitalisering heeft veel traditionele economieën de markt ontnomen, maar de boekenwereld houdt moedig stand. Waarom is er met het boek niet gebeurd wat er wel gebeurde met muziek, film en fotografie? Filosoof en theaterwetenschapper Thomas Crombez duikt in de wereld van het digitale boek en laat zien waarom de materiële vorm (nog) niet ingehaald is. Hoe dan ook zitten de digitale geesteswetenschappen sinds tien jaar in een stroomversnelling. Digitalisering biedt onderzoekers namelijk veel voordelen, stelt Crombez, maar de hachelijke situatie omtrent auteursrechten gooit vaak roet in het eten. Het is daarom tijd dat onze bibliotheken, musea en archieven de mouwen opstropen en ervoor zorgen dat álle digitale teksten weer tot de digitale lezers zullen behoren.
Lees het hele artikel (pdf)
Nieuwe horizonten voor taal- en letterkundigen. De beginjaren 1999-2014 van de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren
Door Ton van Kalmthout
Dat het ontstaan van de DBNL veel voeten in de aarde heeft gehad, blijkt wel uit dit omvangrijke en diepgaande artikel van Ton van Kalmthout. Als senior-onderzoeker literatuurgeschiedenis bij het Huygens Instituut beschrijft Van Kalmthout de debatten en discussies waaruit het idee van een digitale bibliotheek ontsprong. Via een weg van subsidies, commissies en soms wat meningsverschillen is deze database geworden wat ze nu is. Van Kalmthout zet op een overtuigende wijze uiteen waarom de DBNL zo’n waardevol en belangrijk instituut is. Daarbij aarzelt hij niet aan te geven dat er zowel met een waarderende als een kritische blik naar gekeken kan worden.
Ik ben niet gek, ik ben een (na)gemaakte gek. Structuur, ontregeling en gekte in de poëtica van J.M.H. Berckmans
Door Noortje Maranus
Over ‘gekken’ en de literatuur die zij schrijven bestaan veel vooroordelen. Dat signaleerde letterkundige Noortje Maranus ook in de receptie van het werk van J.M.H. Berckmans. Daarom doet zij in dit artikel een oproep tot een meer inclusieve, stigmavrije lectuur van literatuur door ‘gekken’. In haar analyse heeft zij zowel aandacht voor Berckmans’ schrijversfiguur als voor zijn teksten. Maranus stelt dat in zijn poëtica lyrische aspecten en ontregeling van de tekst als structureringsprincipes worden ingezet. Dergelijke ontregeling blijkt geen willekeurige uiting van gekte, maar juist een problematisering ervan. Op deze manier pleit zij voor een lectuur van Berckmans’ werk waarbij de binaire oppositie tussen gek en normaal op losse schroeven wordt gezet.
Worstelen met waanzin. Representaties van geestesziekte en psychiatrie in de westerse literatuur sinds de negentiende eeuw
Door Gemma Blok
Hoe is in de afgelopen twee eeuwen waanzin gerepresenteerd in literatuur? Hoogleraar moderne geschiedenis Gemma Blok laat zien hoe de veranderende omgang met de term waanzin de psychiatrische theorievorming rondom geestesziekte weerspiegelt. De grens tussen gek en normaal blijkt in de literatuur te worden besproken en verschoven, waarbij de oorzaak van geestesziekte sinds de negentiende eeuw ook in sociale omstandigheden wordt gezocht. Zodoende wordt de geesteszieke gevoelsmatig dichterbij gebracht. Blok geeft een overzicht van de ontwikkeling van ideeën over psychiatrie en waanzin aan de hand van westerse literatuur. In die literatuur komt er in de laatste decennia niet alleen meer aandacht voor de waanzinnige, maar ook voor de psychiater als mens.
Gebaseerd op ware feiten. Het eigenzinnige oeuvre van Lodewijk van Velthem
Door Remco Sleiderink
In de rubriek ‘In de kast’ bepleiten uiteenlopende figuren uit de wereld der letteren waarom een bepaalde tekst of auteur de volle aandacht verdient. Deze keer buigt de Antwerpse hoogleraar Middelnederlandse letterkunde Remco Sleiderink zich over de fascinerende figuur van Lodewijk van Velthem. Deze auteur, vertaler en compilator schreef aan het begin van de veertiende eeuw een oeuvre waarin geschiedschrijving, verslaggeving en ridderepiek verrassend dicht bij elkaar komen. Velthem toont zich sterk betrokken bij zijn onderwerpen en aarzelt niet om fanatiek commentaar te geven op grote én kleine gebeurtenissen in heden en verleden. Sleiderink laat zien dat Velthems werk toegang biedt tot een uitzonderlijk rijke belevingswereld.
‘Realiteitshonger’ in Nederlandse literaire non-fictie over Rusland
Door Maartje Amelink
Nederland kent verschillende oud-Ruslandcorrespondenten. Hun ervaringen zijn in een aantal gevallen opgetekend onder de noemer ‘literaire non-fictie’. In deze bijdrage analyseert neerlandica Maartje Amelink drie van deze recente verslagen met oog voor de middelen die de auteurs inzetten om hun realiteitsobservaties te legitimeren. Aan de hand van de concepten auteursintentie, intertekstualiteit en geloofwaardigheid neemt zij ons mee door het tussen feit en fictie zwevend proza over het immer fascinerende Rusland.
L.H. Wieners ‘In zee gaat niets verloren’ en de Nederlandse herinneringscultuur
Door Carl Niekerk
In de rubriek ‘In de Kast’ bepleiten uiteenlopende figuren uit de wereld der letteren waarom een bepaalde tekst of auteur de volle aandacht verdient. In deze editie laat hoogleraar Carl Niekerk zien waarom de roman In zee gaat niets verloren extra aandacht verdient. Deze roman, geschreven door L.H. Wiener, gaat over de Tweede Wereldoorlog en dateert uit 2015. Niekerk betoogt dat deze tekst van Wiener zich erg goed leent voor een analyse van de representatie van de Nederlandse herinneringscultuur en specifiek het Joodse element daarin. Uit Wieners roman rijst de vraag wat het verleden voor het heden te betekenen heeft.
Wat de tekst verraadt. Een biografisch getinte analyse van het werk van Arnon Grunberg
Door Yra van Dijk
Illustrator: Mans Weghorst
Hoe schenk je als letterkundige aandacht aan de auteur binnen zijn oeuvre, zonder in de biographical fallacy te vallen of je richting posture-onderzoek te bewegen? Yra van Dijk, hoogleraar moderne letterkunde aan de Universiteit Leiden, bewijst dat het mogelijk is. In haar onlangs verschenen Afgrond zonder vangnet (2018), een monografie over Arnon Grunberg, maakt ze geen keuze voor een louter biografische benadering, maar tracht ze haar vinger te leggen op de kern van zijn oeuvre: de spanning tussen wat echt gebeurd is en wat niet. In dit essay reflecteert Van Dijk op deze recente publicatie. Ze laat zien hoe een autonomistische lezing methodologisch te rijmen is met de omstreden biografische lezing en hoe die ambivalentie juist betekenis toe kan voegen aan de interpretatie van literatuur.
Lees het hele artikel (pdf)‘Ik probeer in taal zo eerlijk mogelijk te zijn’. Interview met Jaap Robben
Door Merel Donia & Anne Sluijs
Foto: Charlie de Keersmaecker
Kort voordat dit interview mei 2018 werd gehouden, maakte Jaap Robben bekend dat zijn debuutroman Birk (2014) in de Verenigde Staten en Canada zou verschijnen. Het is het zoveelste succes voor deze roman, die werd bekroond met de Nederlandse Boekhandelsprijs, de ANV Debutantenprijs en de Dioraphte Literatour Publieksprijs. Ook verscheen Birk als luisterboek en zal het verfilmd worden. Het mocht dan zijn eerste roman zijn voor volwassenen, op het gebied van jeugdliteratuur en poëzie had Robben al een veelzijdig oeuvre opgebouwd: hij publiceerde vijf poëziebundels, waaronder Zullen we een bos beginnen? (2008) en Als iemand ooit mijn botjes vindt (2012), jeugdroman De zuurtjes (2010), prentenboek Josephina (2012) en meer recentelijk de Suzie Ruzie-reeks (2016) en Plasman (2017). In september 2018 verscheen zijn tweede roman Zomervacht. We spraken hem over zijn schrijverschap, de thematiek in zijn werk en probeerden zijn mening te ontfutselen (‘Ik ben gewoon niet zo goed met meningen…’) over ecocriticism, ontlezing en het nut van de literatuurwetenschap.
Lees het hele artikel (pdf)‘Wie schrijft een nieuw Nederlands narratief?’ Interview met Karin Amatmoekrim
Door Pepijn de Groot & Maria van Leeuwen
Culturele canonvorming wordt beschouwd als instrument voor nationale verbinding. Neem de leeslijst. Een lijst van Nederlandstalige boeken waar middelbare scholieren er een aantal van moeten lezen. Maar betekent ‘Nederlandstalig’ ook ‘Nederlands’? Mag een Surinaams-Nederlandse schrijver zich evengoed uitlaten over kwesties van ‘Nederlandse identiteit’ als een witte Nederlandse auteur? Naar wie wordt geluisterd? Vooys spreekt met de Surinaams-Nederlandse schrijver en letterkundige Karin Amatmoekrim (1976). Zij mengt zich in publieke debatten over culturele toe-eigening (cultural appropriation) en legt tegenstrijdigheden bloot in de manieren waarop ‘literaire kwaliteit’ in Nederland wordt toegekend. Momenteel werkt zij als buitenpromovenda aan haar proefschrift. In het promotieonderzoek staat het leven en werk van de Surinaams-Nederlandse schrijver, journalist en programmamaker Anil Ramdas centraal. Ramdas (1958-2012) leverde een rijke voedingsbodem voor zelfkritiek op de Nederlandse samenleving. Een aantal van zijn toonaangevende essays werd in 2017 gebundeld onder de programmatische titel Ik had me de wereld anders voorgesteld (verschenen bij Uitgeverij Querido).
Foto: Willem van den Heuvel
Lees het hele artikel (pdf)Schuld en woede: nieuw conservatisme in de Nederlandse literatuur
Door Sven Vitse
Wat zou een themanummer over politiek zijn zonder aandacht voor het werk van de Politicus van het Jaar? In zijn zeer actuele bijdrage neemt Sven Vitse, docent-onderzoeker moderne Nederlandse letterkunde, enkele recente Nederlandse romans onder de loep. De meeste aandacht gaat uit naar twee literaire representaties van ogenschijnlijke tegenpolen in het politieke spectrum: de ‘linkse lectuur’ van Teun van de Keuken en een ‘rechtse roman’ van Thierry Baudet. Ook deze tegenpolen blijken een gemene deler te kunnen hebben. Aan de hand van deze twee casestudies laat Vitse in zijn artikel zien hoe de door socioloog Merijn Oudenampsen gesignaleerde conservatieve wending in de Nederlandse politiek vorm krijgt in de hedendaagse literatuur.
Lees het hele artikel (pdf)Hardop knipogen
Door Siebe Bluijs
Binnen zowel het letterkundige als het theaterwetenschappelijke veld heeft het hoorspel een plek in de marge. Om het hoorspel onder de aandacht te brengen past Siebe Bluijs, als PhD-kandidaat verbonden aan de Universiteit Gent en het Studiecentrum Experimentele Literatuur, in dit artikel een narratologische analyse toe op Gerrit Komrij’s De dood geneest van alle kwalen (1978). Bluijs onderzoekt de verhouding tussen de vertellersstemmen in dit hoorspel en de conventionele vertelinstantie in de verhalende literatuur, en toont ons hiermee interessante wisselende machtsverhoudingen en literaire effecten. Het hoorspel blijkt dan ook vruchtbaar materiaal waarin letterkundigen kunnen, al dan niet moeten, grasduinen.
Illustratie: Loes van Gils
Lees het hele artikel (pdf)Pleidooi voor een ideologiekritische benadering van cabaret
In de rubriek ‘Verstand van Zaken’ reflecteren deskundigen in een essayistische vorm op de stand van zaken in de hedendaagse literatuur, het boekenvak of de wetenschap. Trends worden geduid, catastrofes voorzien en normen bevraagd. Deze keer tracht theaterwetenschapper Dick Zijp de staat van het onderzoek naar cabaret te bespreken,
maar hij moet een spijtige conclusie trekken: er is eigenlijk geen onderzoekstraditie in cabaret. Zijp beschrijft daarom hoe hij – momenteel bezig met een promotieonderzoek naar de werking van maatschappijkritiek en de politieke implicaties van humor in het Nederlandse cabaret – zelf het wiel uitvindt. Hij beargumenteert welke onderzoeksgebieden en bronnen voor hem vruchtbare vertrekpunten zijn om cabaret wetenschappelijk te bestuderen en toont aan hoe een ideologiekritische benadering van cabaret ander licht kan werpen op onze ideeën over humor in het algemeen en cabaret in het bijzonder.
Dichterlijke medeplichtigheid. Biopolitiek, dierlijk lijden en de materialiteit van taal in Judith Herzbergs ‘Zeesterren’
Literatuurwetenschapper Tessa de Zeeuw onderzoekt in dit artikel de dierlijke kant van biopolitiek door het filosofische concept te lezen in dialoog met het gedicht ‘Zeesterren’ van Judith Herzberg. Ze constateert dat dieren vaak een plek in de marge toegeschreven krijgen en dat zij, wanneer ze dan worden benoemd in de filosofie of poëzie, gevangen worden in mensentermen die hen hun dierlijkheid ontnemen. Is er een manier om over dieren te spreken en schrijven zonder deze misstap te begaan? Middels haar grondige analyse van ‘Zeesterren’ weet De Zeeuw niet alleen kanttekeningen te plaatsen bij de theoretische uitwerking van biopolitiek, maar zet ze ook de eerste stappen in de richting van een taal die de machtsproblematiek kan ontstijgen.
Illustratie: Jamie Nee.
Lees het hele artikel (pdf)Jong vakgebied op zoek naar zelfrechtvaardiging
Tot in het midden van de twintigste eeuw was het zeer gebruikelijk voor geesteswetenschappers om over de klassieke traditie te spreken. Hiermee werd verwezen naar de immense en blijvende invloed die de klassieke oudheid sinds de val van het Romeinse Rijk heeft uitgeoefend op de West-Europese kunst en cultuur. Pas eind twintigste eeuw maakte het concept van traditie plaats voor een nieuw concept van receptie: de nadruk verschoof van de oudheid als onuitputtelijke en superieure bron van invloed op latere culturen naar de nieuwe betekenissen en functies die antieke elementen aannemen wanneer zij worden gerecipieerd door een latere, van de oudheid sterk verschillende cultuur. In het receptiemodel staat niet de oudheid, maar de moderne cultuur centraal: de wijze waarop dit model andere, oudere culturen in beeld brengt werd hiermee een op zichzelf staand object van studie.’
Bas van Bommel recenseerde voor Vooys 36.1 The Reception of Ancient Virtues and Vices in Modern Popular Culture: Beauty, Bravery, Blood and Glory, over de receptie van de klassieke traditie in de moderne tijd.
De zaak van het letterklankbeeld
Door Bram Ieven
In de rubriek ‘Verstand van Zaken’ reflecteren deskundigen in een essayistische vorm op de stand van zaken in de hedendaagse literatuur, het boekenvak of de wetenschap. Trends worden geduid, catastrofes voorzien en normen bevraagd. In deze editie laat universitair docent moderne letterkunde Bram Ieven zijn blik rusten op het honderdjarig bestaan van De Stijl, dat vol lof gevierd lijkt te worden in onder andere Leiden, Den Haag en Utrecht. Aan de kunstwerken van Mondriaan is niet te ontsnappen, maar waar is de literatuur gebleven? Hoewel de letterkundige kant van De Stijl een onuitwisbare stempel op de twintigste eeuw heeft gedrukt, schitteren dichters als Theo van Doesburg door afwezigheid. Ieven vraagt zich af of de letter van De Stijl definitief in de schaduw is gezet van zijn beeldende tegenhanger en legt uit waarom we, in dit geval, de spotlight moeten verplaatsen.
‘Mijn oren horen dingen die mijn ogen niet zien’. Interview met Rebekka de Wit
oor dit nummer interviewden Vooys-redacteuren David Roelofs en Deborah van Steen theatermaker en schrijver Rebekka de Wit. U heeft wellicht eerder kennis met haar gemaakt in het theater of thuis achter de computer scrollend door De Correspondent. Haar afstudeervoorstelling Hoe dit het verhaal werd speelde ze op het Theater Aan Zee in Oostende, met haar voorstelling Stel je voor, ik zoek een staat won zij de SABAM schrijfprijs en de voorstelling Heimat werd in Vlaanderen geselecteerd voor Circuit X. Tevens publiceerde zij in DW B en Das Magazin nadat ze in 2010 de voorronde Write Now! Antwerpen won. Als bekroning op haar schrijverswerk kwam haar roman We komen nog één wonder tekort in april 2017 uit. Na haar studie woordkunst mag Rebekka de Wit zich dan ook theatermaker én prozaschrijver noemen. Hoewel ze zichzelf ‘best een mager aanbod’ vindt en worstelt met haar ‘ik’ en ‘ego’, werden haar roman, theaterstukken en columns positief ontvangen. Ze stelt dat schrijven als een natuurlijke reactie op de wereld voelt. Een gesprek met een zelfverklaarde taalactivist.Europa als verhaal? Een kritische lezing van het Huis van de Europese Geschiedenis
Door Astrid van Weyenberg
Afgelopen mei bezocht literatuurwetenschapper Astrid Van Weyenberg het nieuw geopende Huis van de Europese geschiedenis om te bekijken welk (Europees) narratief door het museum verteld en tentoongesteld wordt. Het verhaal dat zij in het Brusselse museum te verstaan kreeg, waarin eenheid en een gedeelde geschiedenis worden beklemtoond, houdt Van Weyenberg in dit artikel kritisch tegen het licht. Ze bespreekt zowel de plannen voor het museum, als de uiteindelijke indeling en inrichting van het Huis om te laten zien hoe het verhaal van eenheid een erg specifiek beeld van Europa creëert. In dit beeld kunnen nationale, regionale of persoonlijke geschiedenissen in het gedrang komen.
Gebabbel van een bevlogen lezer. Lambert Bidloos verkenning van vergeten schrijvers
Door Lieke van Deinsen & Ton van Strien
In de rubriek ‘In de Kast’ bepleiten uiteenlopende figuren uit de wereld der letteren waarom een bepaalde tekst of auteur opnieuw de volle aandacht verdient. Voor deze editie benaderden we historisch letterkundige Lieke van Deinsen, die onlangs promoveerde op een proefschrift over vroegmoderne canonvorming. Samen met eveneens historisch letterkundige Ton van Strien houdt ze een pleidooi voor allereerst de vroegmoderne dichter Lambert Bidloo. Hij schreef een gedicht op een door Arnoud van Halen samengesteld ‘schrijverskabinet’: een als canon fungerende kast waarin hij portretjes van verschillende dichters verzamelde. Naast Bidloo belichten Van Deinsen en Van Strien enkele dichters die Van Halen beroemd genoeg achtte om in zijn kabinet te plaatsen, maar die menigeen vandaag de dag niet veel meer zullen zeggen.
De wetenschap van bewondering
Recensie Celebrity Afterlives in English and American Literature (Gaston Franssen & Rick Honings, 2016) door Jawek Kamstra
‘Wie draagt er bij aan de totstandkoming van een literary celebrity, een verhaal rondom een literaire beroemdheid, en hoe ontwikkelt dat verhaal zich nadat de beroemdheid overleden is? Aan de hand van de lives en afterlives van negen literaire beroemdheden wagen negen auteurs zich in Celebrity Afterlives in English and American Literature aan een antwoord op die vraag.’
‘Het leven heeft mij vertaler gemaakt’. Interview met Sam Garrett
Door Noortje Maranus & Anne Sluijs
Foto: Sam Garrett
Hoeveel namen van vertalers kan de gemiddelde Vooys-lezer opnoemen? Na het lezen van dit interview in ieder geval één. Sam Garrett is de naam: de vertaler die er mede voor zorgde dat in 2016, bijna zeventig jaar na de Nederlandse publicatie, De avonden (1947) in het Engels verscheen. De Amerikaan ontmoette een Nederlandse tijdens zijn reisperiode na zijn studie filosofie en besloot een aantal jaar later met haar in Amsterdam te gaan wonen. ‘In 1980 ben ik in Nederland verzeild geraakt, met het idee van “Ik zie wel”.’ Ruim dertig jaar later heeft Garrett een groot aantal vertalingen van romans, literaire non-fictie, korte verhalen, toneelstukken en filmscenario’s op zijn naam staan. Redacteurs Anne Sluijs en Noortje Maranus spraken hem over het vertalersvak, dat vaak onderbelicht blijft.
Lees het hele artikel (pdf)Een korte geschiedenis van literary disability studies
door David Bolt
vertaald door Sanne Lammers
In de rubriek ‘Verstand van zaken’ reflecteren deskundigen in een essayistische vorm op de stand van zaken in de hedendaagse literatuur, het boekenvak of de wetenschap. Trends worden geduid, catastrofes voorzien en normen bevraagd. ‘Disability studies’ is een interdisciplinair veld dat sinds de jaren negentig een plaats heeft verworven in het academische veld en zich sindsdien in steeds meer richtingen uitstrekt. Zo ook in de literatuurwetenschap, waarin het een plaats heeft verworven door het deconstrueren van normatieve uitgangspunten op soortgelijke wijze als wetenschappers de afgelopen decennia met de drie-eenheid van ras, gender en klasse hebben gedaan. David Bolt bespreekt de drie fases die de literary disability studies hebben doorlopen sinds de opkomst ervan in de jaren negentig en geeft aan de hand daarvan een inkijkje in de ontstaansgeschiedenis en ontwikkeling van deze vaak onderbelichte tak van het letterkundig onderzoek.
Gretig, vrij en verantwoordelijk lezen
Recensie The Art of Reading (Damon Young, 2016) door Esther Op de Beek
‘In de zomer van 2005 voert Cees Nooteboom in ‘Een ontmoeting met een hoofdletter’ in NRC Handelsblad een fictief gesprek met de L. Met de opdracht een woord te zoeken dat met ‘het idee van de vrijheid’ te maken heeft – was hij maar een fransman! – twijfelt de eveneens fictieve Nooteboom tussen ‘Lopen’ en ‘Lezen’, maar kiest voor het laatste: ‘De lezer leest, de lezer kiest. De lezer pakt het ene boek in de boekwinkel, of in de bibliotheek, en niet het andere. De lezer is vrij.’ (Nooteboom 2005) De letter L meent echter dat het met de vrijheid van de lezer nog zo eenvoudig niet ligt. Lezers zouden niet alleen vrij moeten zijn om te kiezen wat ze lezen, maar ook om te kiezen wat ze ervan maken of ervan vinden. Die vrijheid lijkt heel mooi, maar gemakkelijk is het volgens de L niet. Om te kunnen kiezen wat je creëert, is verbeelding nodig. Die ontwikkel je door meer te lezen dan slechts één boek, al worden er soms zelfs hele beschavingen op slechts één boek gebouwd: ‘Lezen is kiezen, maar om te kunnen kiezen moet je lezen’.’
Lees het hele artikel (pdf)
‘Wat de Nederlandse literatuur momenteel is, wil ik openbreken’. Interview met Mounir Samuel
door Anne Sluijs & Carmen Verhoeven
‘Het eerste boek van Mounir als Mounir’, zo wordt Mounir Samuels roman Liefde is een rebelse vogel (2016) genoemd in de prospectus van Uitgeverij Jurgen Maas. Het is het negende boek van de auteur die voorheen luisterde naar de naam Monique, maar het eerste dat de auteur naar eigen zeggen zonder beperkingen of grenzen schreef. Redacteurs Anne Sluijs en Carmen Verhoeven spraken hem vlak na verschijning van zijn literaire debuut. In Theatercafé Podium Mozaïek passeerden de roman, culturele toeeigening, taboes en de verantwoordelijkheid die Mounir voelt als vreemde eend in de bijt van de Nederlandse literatuur de revue.
Lijf en leed: Katharina Wilhelmina Bilderdijk-Schweickhardt
door Klaas la Roi
In de rubriek ‘In de Kast’ bepleiten uiteenlopende figuren uit de wereld der letteren waarom een bepaalde tekst of auteur opnieuw de volle aandacht verdient. Neerlandicus Klaas la Roi breekt ditmaal een lans voor Katharina Bilderdijk-Schweickhardt, wier eigen werk onderbelicht is gebleven vanwege haar huwelijk met romanticus Willem Bilderdijk, een van Nederlands beroemdste dichters. Ze was een veelzijdig auteur die zowel treurspelen, gelegenheidsdichten, vaderlandse poëzie als kinderpoëzie schreef. Toch bleken vooral haar kinderversjes succesvol en bleef haar andere werk relatief onbekend. La Roi laat echter zien dat ook haar andere poëzie zeer de moeite waard is, niet in de laatste plaats omdat ze op vernuftige en artistieke wijze de thematiek van het lichaam hierin wist te verweven.