In de online rubriek ‘Nieuwe Buitelingen’ bespreekt een Vooys-redacteur een bijzonder literair initiatief in Nederland. Voor deze zoektocht is geen uithoek ons te ver. Dit keer bezocht Merel Donia het spoken word-festival 010 Says It All. Deze ruime week vol workshops, optredens en andere festiviteiten is een collectief van een groot aantal spoken word organisaties in Rotterdam. Het initiatief wil niet alleen de stad kennis laten maken met spoken word door de binnenlandse en buitenlandse legends te laten performen, ze maken ook ruimte voor jonge talenten en amateurkunstenaars. Vooys was aanwezig bij de Grand Finale in Rotterdam, waar al deze artiesten naast elkaar op het podium konden verschijnen.
Het Rotterdamse 010 Says It All is een week vol spoken word, waaraan veel lokale initiatieven zoals Frontaal, SpraakuhlooS en Woorden Worden Zinnen meewerken. Het programma, dat zich op verschillende plekken in de stad afspeelt, is breed: het bestaat uit voordrachten van gevestigde artiesten tot masterclasses voor beginnelingen. Spoken word is namelijk van iedereen, dat is de onderliggende gedachte van de evenementen. Na een week vol activiteiten sluit het festival af met de Grand Finale. Voordat dit slotevenement begint, is er ook een open mic georganiseerd in de bar van Theater Zuidplein. Jonge artiesten hebben zich ingeschreven en waar de ene helft zenuwachtig om het podium heen drentelt, zit de rest van de groep zelfverzekerd in het publiek te wachten. Op het podium verschijnen beginners die de afgelopen week de masterclasses hebben gevolgd , maar ook meer ervaren sprekers. De zenuwen zijn er gelukkig snel af als de eerste dame opent. Het publiek wordt langzaam wakker en begint te fluiten, te joelen en te knippen met hun vingers. Hoeveel ervaring je ook hebt, het podium is een vrijplaats waar iedereen respect krijgt.
Dat respect is ook opvallend aanwezig als de Grand Finale zelf begint. Hoewel het publiek zich tussen de performances soms meer gedraagt als een losbandige familie dan als passief theaterpubliek – het roept, lacht, zingt en reageert vervolgens weer op dat roepen, lachen en zingen – lijkt het tijdens een optreden soms bijna in trance te zijn. Gelukkig lenen de performances zich ook voor uiteenlopende reacties. Als Brooklyn Mozes in haar voordracht het publiek een lijst voorhoudt met verschillende typen mannen, ligt het publiek dubbel van het lachen. Toch wordt er tussendoor geslikt en gezucht; de tot de verbeelding sprekende verhalen zijn op de waarheid berust en dat zorgt voor een wat ambivalente sfeer in de zaal. Die ambivalentie is sprekend voor het festival: lachen en huilen gaat hand in hand.
Ook de Britse Sukina Pilgrim schudt op dergelijke wijze het publiek wakker. In haar optreden spreekt ze onder andere over zusters van over de hele wereld. Haar drang naar verbinding lijkt een mantra en geeft de zaal unaniem kippenvel. Zelf is ze vooral overdonderd door het publiek. Pilgrim was gewend voor kleine groepen op te treden, in hoekjes van cafés en in huiskamers. Het prachtig gedecoreerde Theater Zuidplein is dan al even wennen, maar zo’n liefdevol en enthousiast publiek was ze nimmer tegengekomen in haar carrière.
De Grand Finale eindigt met headliner Saul Williams. Williams is een gevestigd spoken word artist, maar is voor buitenstaanders toch vooral bekend van de muziekwereld. Als ik hem vooraf spreek, blijkt dat hij zich ook nooit zo in de poëziekringen heeft begeven. Een kring beweegt zich volgens hem vaak op dezelfde manier: of je nu in de Amerikaanse rapcultuur zit of in de Nederlandse poëzie, men verhoudt zich altijd tot de wereld om zich heen. Wat poëzie of spoken word een heel ander genre maakt, is dat zij volgens Williams politiek gezien vaak op de zaken vooruit lopen. Thema’s die in poëzie naar voren komen – zeker in deze vorm, die het mogelijk maakt direct te reflecteren op de samenleving – zie je later terugkomen in muziek, literatuur en film. Williams’ werk zelf staat dan ook bekend om zijn politieke lading en hij stelt dat we dat vanavond van veel sprekers zullen horen. Vluchtelingen, vrouwenemancipatie, racisme, zijn dat ook de zaken die hier spelen? Dan zal je dat terugzien in de optredens dadelijk, stelt hij.
Als Williams het podium betreedt, wordt de zaal stil. Het publiek geeft haast geen kik als hij zijn teksten naar buiten laat rollen. Niet omdat de zaal niet enthousiast is, maar omdat Williams’ aura ver genoeg reikt om iedereen te verdoven. Na een paar teksten stopt hij met poëzie: ‘I don’t really feel like performing poetry right now. Now I’m here, I might as well speak out my thoughts.’ Poëzie is volgens hem slechts het eindproduct en het is jammer dat een lezer of hoorder nooit meer ziet van het proces. Dus waarom dat proces er niet bij halen? Williams geeft het publiek een onverwacht inkijkje in het leven van een artiest, door zijn poetica bloot te geven en te vertellen over de totstandkoming van een gedicht. Alle boeken die je leest, alle evenementen die je bezoekt – alles kan een belangrijke toevoeging zijn aan je werk. Als artiest moet je namelijk tot op de kleinste details weten wat er in de wereld gebeurt en moet je je daarmee engageren. Er bevindt zich een heel proces in de coulissen van een dichtbundel of performance.
De politieke lading is inderdaad nadrukkelijk aanwezig op de Grand Finale, maar het gaat gepaard met veel liefde en respect. Het gemengde publiek, van jonge zwarte vrouwen tot oude witte mannen, raakt er niet over uitgepraat tijdens de pauze en de afterparty. Er zijn weinig initiatieven die zoveel potentie hebben om onze vaak gepolariseerde wereld bij elkaar te brengen. Op dit evenement is het gelukt en ik hoop van harte dat 010 Says It All volgend jaar wederom een succes zal worden, want ze zijn wat mij betreft nog lang niet uitgesproken.