Gemoedelijke chaos en inclusieve identiteit

In onze online rubriek ‘Nieuwe Buitelingen’ bespreekt een Vooys-redacteur een bijzonder literair initiatief in Nederland. Voor deze zoektocht is geen uithoek ons te ver. Dit keer bezocht Lisa Hage de Nacht van de Arabische Literatuur.

Op 24 november 2018 zijn de El Hizjra-literatuurprijzen voor poëzie en proza voor de 26e keer uitgereikt. Dit gebeurde op de Nacht van de Arabische Literatuur in De Nieuwe Liefde te Amsterdam. Het is de derde keer dat El Hizjra en De Nieuwe Liefde samenwerken en deze nacht ‘vol beats, bites en jonge schrijvers’ neerzetten. El Hizjra is een centrum voor Arabische kunst en cultuur in Amsterdam dat 26 jaar geleden met de El Hizjra-literatuurprijs begonnen is. Eerder werd dit zonder groots evenement gedaan, maar de laatste drie jaren wordt de prijs uitgereikt op de Nacht van de Arabische Literatuur in cultureel centrum De Nieuwe Liefde. Dit oude Amsterdamse pakhuis heeft een moderne uitstraling met hoge plafonds en zalen op verschillende etages, wat ervoor zorgt dat de ruimtes tegelijkertijd vol en leeg ogen. Helaas valt hierdoor wel een deel van de gezelligheid weg, die in een ander gebouw wel door de hapjes en kleine markt gecreëerd had kunnen worden.

Deze ‘Arabische Souk’ is een minimarkt waar de bezoekers verschillende Arabische gerechten kunnen proeven, allerlei Arabische kleding kunnen kopen of hun hand met henna kunnen laten versieren. Ook zijn er boekenstalletjes te vinden en is de fotoserie Portraits of Power te zien. De fotoserie gaat over krachtige vrouwen en hun verhalen en heeft het doel mensen, die in eerste instantie veel van elkaar lijken te verschillen, met elkaar te verbinden. Dit doel lijkt een overkoepelend thema van de avond te zijn, waarin de vorming van een Arabische identiteit en de vragen die dat oproept meerdere keren aan bod komen. Zo komt het ook naar voren tijdens de opening van de avond als El Hizjra-voorzitter Nabil Taouati in zijn speech benadrukt dat de begrippen ‘Arabisch’ en ‘Literatuur’ op deze avond zo inclusief mogelijk beschouwd zullen worden. De problematische term ‘identiteit’ is voor El Hizjra geen probleem, wel is het iets waar in Nederland nog aan gewerkt moet worden: ‘Een sterk en veerkrachtig Nederland zal in onze ogen inclusief zijn, of het zal niet zijn.’

De vraag waarom er voor Nederlandstalige literatuur is gekozen blijft wel onbeantwoord. Bij een evenement over de Arabische literatuur zou ik ook Arabische (vertaalde) literatuur verwachten. El Hizjra lijkt echter voor een aanpak gekozen te hebben waarbij Nederlandstalige auteurs en sprekers een Arabische achtergrond hebben en er literatuur besproken wordt die is geschreven in het Nederlands. De literatuur die wordt behandeld is dus ook zo inclusief mogelijk, wat praktisch inhoudt dat ook poëzie tot literatuur behoort en er veel ruimte is voor onbekende namen. Deze brede benaderingen van literatuur zorgen voor een mooie en vernieuwende invulling van een literair-evenement.

Naast de markt en de fotoreportage worden er in de kleine zaal korte films over Syrië getoond met korte presentaties van Rosh Abdelfatah, de filmmaker en artistiek leider van het Arab Film Festival. Ook is er de mogelijkheid om de Arabische Bibliotheek te bezoeken, waar onder andere journaliste en dichter Lamia Makaddam verschillende boeken bespreekt. Een ander programmaonderdeel is de Debutantencarrousel. Hier krijgen meerdere auteurs de tijd om uit hun werk voor te dragen, onder hen Monia Ouchani, die vorig jaar een van de finalisten was van de El Hizjra-poëzieprijs, en spoken word-poet Zeinab El Bouni.

Hoewel de avond zo al redelijk vol lijkt vormt het bovenstaande enkel het randprogramma. De kern van het programma begint al eerder op de avond en bestaat uit de bekendmaking van de winnaars van de El Hizjra-prijzen voor proza en poëzie. Ingrid van Engelshoven, minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, reikte de prijs uit aan Amro Kasr (proza) en Maureen Ghazal (poëzie). Deze twee terechte winnaars komen hiermee in het rijtje van bekende eerdere winnaars te staan, waaronder Abelkader Benali en Murat Isik, en winnen een geldbedrag, een masterclass schrijven en een publicatie van hun bekroonde verhaal of gedicht in een bundel die wordt uitgegeven door El Hizjra. Dat de avond in het teken staat van de prijsuitreiking komt alleen niet naar voren in de indeling en de inhoud van de rest van het programma. De ontknoping van de uitreiking wordt niet vervlochten met deze  randactiviteiten en de bezoekers zien de winnaars, met uitzondering van de prijsuitreiking, op geen enkel ander moment terug op de avond. De prijsuitreiking verliest hierdoor deels de centrale positie in het programma, ondanks dat het de aanleiding is voor het evenement.

Na de prijsuitreiking gaat het programma in de grote zaal door met een gesprek tussen Murat Isik, die met zijn boek Wees onzichtbaar in 2018 de Libris Literatuur Prijs won, en juryvoorzitter en Arabiste Petra Strienen. Tijdens het gesprek is het een komen en gaan van gasten die naast het gesprek ook andere dingen willen zien. De tijden waarop de films, de bibliotheek en de Debutantencarrousel te bezoeken zijn overlappen helaas met elkaar en met het gesprek in de grote zaal. Daarom moeten de bezoekers kiezen wat ze willen zien. Mijn plan om van alle drie de randprogamma’s iets mee te pakken mislukt als ik zie hoe klein deze opgezet zijn: in elke zaal kunnen ongeveer 30 mensen dus ik kan niet zomaar wegglippen. Uiteindelijk sluit ik me aan bij het programma in de grote zaal, terwijl ik bang ben dat ik interessante programmaonderdelen mis. Ik ben duidelijk niet de enige die keuzestress heeft. Het zorgt voor chaos en de aandacht verschuift van het gesprek naar de deur, die moeilijk open en dicht gaat.

Het gesprek zelf is, misschien mede hierdoor, ook wat rommelig. Isik lijkt niet zo spraakzaam als Strienen had gedacht, waardoor zij soms net iets te lang door blijft vragen, op zoek naar een bepaald antwoord. Deze manier van interviewen, waarbij er soms zeker wel mooie antwoorden door Isik worden gegeven, zorgt er vooral voor dat Strienen als interviewer naar de voorgrond wordt gedrukt. Nadat het gesprek wat abrubt eindigt wordt de avond afgesloten met muziek van Chamal Chronicles, onder leiding van Omar Metioui van het Ud Festival, die met traditionele Arabische muziek een mooie aanvulling op het programma zijn.

De Nacht van de Arabische Literatuur is kortom een avond met veel verschillende kunst- en cultuurvormen, waar de bezoekers zelf kunnen kiezen welke onderdelen zij in welke hoeveelheid mee willen maken. Het zorgt voor een gemoedelijke chaos, maar deze chaos zorgt helaas niet voor een warme sfeer en het laat de bezoeker achter met het knagende gevoel iets te hebben gemist. De derde Nacht van de Arabische Literatuur vormt desondanks een vernieuwend literair evenement, met diversiteit en inclusiviteit. In zowel programma als publiek staat inclusiviteit centraal en de exclusiviteit, waarin Nederlanders met wortels in de Arabische wereld vaak culturele outsiders zijn, wordt op een positieve manier omgebogen tot een mogelijkheid tot groei, terwijl dit tegelijkertijd kritisch door verschillende sprekers wordt benaderd. Het evenement is een mooie vernieuwende aanvulling op de al bestaande literaire evenementen in Nederland en kan, na wat veranderingen in het programma en het invoegen van Arabische literatuur, zeker nog sterker worden.